Nhà thờ họ - Tổng quá và hình thái chung

Chúng ta thường biết đến nhiều về công trình các nhà thờ Công giáo nổi tiếng từ Bắc vào Nam và ít nghe tới khái niệm Nhà thờ họ – Từ đường. Tuy thiết kế nhà thờ họ mang đặc điểm đơn giản, ít cầu kì phức tạp nhưng chứa đựng ý nghĩa sâu sắc hướng về cội nguồn, là biểu tượng gắn kết tinh thần qua bao thế hệ gia đình Việt.

Nhà thờ họ là?Nhà thờ họ – Từ đường là công trình kiến trúc được thiết kế dành riêng cho việc thờ cúng, lễ bái tổ tiên của một dòng họ hoặc theo từng chi họ tính theo phụ hệ (theo dòng của cha). Kiến trúc nhà thờ họ đặc trưng của người Việt thường thấy ở khu vực đồng bằng, trung du Bắc Bộ và Trung Bộ.

nhà thờ họ, nha tho ho, thceramics, gốm sứ xây dựng, gạch gốm xây dựng

Hình ảnh nhà thờ họ

Nghiên cứu cho thấy, nhà thờ họ gồm rất nhiều loại hình khác nhau và mang đặc điểm đặc trưng riêng biệt. Quy mô của nha tho ho thường phụ thuộc vào khả năng tài chính và sự đóng góp của các suất họ (tức thành viên nam) và địa vị xã hội của những người có tiếng nói thuộc dòng họ đó. Do tính chất cá thể thuộc từng dòng họ nên nhà thờ họ có cấu trúc khá đơn giản, diện tích nhỏ hơn và không hoành tráng như các công trình tín ngưỡng công cộng.

Kiến trúc nhà thờ họ

Có thể chia kiến trúc nha tho ho thành 2 loại theo mốc thời gian: nhà thờ được xây dựng từ xưa và mới xây trong vài chục năm trở lại. Tuy nhiên, theo kết quả điều tra của Viện bảo tồn di tích (năm 2003-2009), hầu như những nhà thờ hình thành từ niên đại sớm không còn tồn tại.

Về hình thức, thiết kế nhà thờ họ khá gần gũi với nhà dân gian, chủ yếu là kết cấu khung gỗ với hình thức kết cấu cơ bản giống nhà ở. Hiện nay, kết cấu của nhiều nhà thờ họ được xây dựng thay thế bằng bê tông cốt thép giả gỗ để tiết kiệm chi phí so với gỗ truyền thống. Hầu hết công trình nha tho ho xưa đều được xây bằng gạch, theo lối kiến trúc đình miếu: là 1 ngôi nhà hình chữ Nhất nằm ngang thường có 3-5 gian với nóc chạm trổ (nóc hình bán nguyệt hay mặt nhật), mái lợp nhà lá cọ hoặc lá tranh, góc mái hình lưỡi đao, phía trước có hàng rào, cổng ngõ, sân gạch, phía sau là khuôn viên hoặc công trình phụ. Khuôn viên khiêm tốn, giản dị và trồng nhiều hoa, cây ngâu, cây đại. Khác với nhà ở, nha tho ho có đặc điểm: phía trước nhà có hàng cột vôi vừa đắp liễn đối và nhà ngõ thường đóng kín cửa thể hiện sự thâm nghiêm.

Do những ảnh hưởng của đạo Nho mà từ thế kỉ XIX trở đi, việc xây dựng và thiết kế nhà thờ họ không còn buộc tuân theo những ước định chặt chẽ mà ngày càng trở nên đa dạng hơn về quy mô và kiểu thức kiến trúc với bố cục mặt bằng phức tạp hơn (chữ Nhị, chữ Công, chữ Đinh, tứ thủy quy đường…)

Bắc Bộ vẫn thường được coi là cái nôi văn hóa người Việt nên loại hình kiến trúc nhà thờ họ đã ra đời đầu tiên ở đây. Hai mái trước và sau thiết kế theo kiểu thu hồi dốc bít đốc (hồi văn), trên mái được lợp lá cọ, lá tranh hoặc ngói mũi. Quy mô nhà thờ họ Bắc Bộ thường trong 3-5 gian.